Gengið á Drottninguna

Herðubreið hefur löngum þótt eitt fegursta fjall á Íslandi enda jafnan nefnd Drottning íslenskra fjalla. Ganga á Herðubreið er krefjandi en fá fjöll er skemmtilegra að klífa enda stórkostlegt útsýni af toppnum. Færri vita að á toppi Herðubreiðar er snotur gígur — hálffylltur vatni og ísjökum. Hér segir Tómas Guðbjartsson hjartaskurðlæknir og fararstjóri hjá Ferðafélagi Íslands frá göngu á Herðubreið, en hann hefur toppað Drottninguna yfir tuttugu sinnum.

Herðubreið er sérlega tignarlegt 1682 metra hátt fjall sem blasir við víða af öræfunum norðan Vatnajökuls og Dyngjufjalla, rétt austan við Kollóttadyngju. Hún er glæsileg ásýndar hvaðan sem er, en mörgum þykir hún glæsilegust séð úr austri. Flestir kannast þó sennilega við sjónarhornið frá Möðrudal á Fjöllum, en þar fæddist listmálarinn Stefán Jónsson, jafnan kenndur við Möðrudal, sem málaði óteljandi olíumálverk af Herðubreið.

Einfaldast er komast að fjallinu frá hringveginum að norðanverðu. Ekinn er 60 km jeppavegur (F910) að Herðubreiðarlindum, norðaustan fjallsins. Tilvalið er að gista í Herðubreiðarlindum, annað hvort í skála eða á tjaldstæði nálægt upptökum Lindár þar sem eyrarrós prýðir bakkana. Einnig er hægt að aka áfram 40 km að Drekagili við rætur Dyngjufjalla og gista þar í skála eða slá upp tjaldi, þótt enginn sé gróðurinn. Frá Drekagili er stutt í Holuhraun, Svartárbotna, fossinn Skínandi og auðvitað Öskju með Víti innanborðs. Síðsumars má einnig komast í Drekagil af Sprengisandi á vel útbúnum jeppum, annað hvort Gæsavatna- eða Dyngjufjallaleið, hvort tveggja mjög seinfarnar slóðir.

„Þetta er 5-6 klst ganga sem flest vant göngufólk ætti að ráða við.“

Gengið er á Herðubreið vestan megin og er aðeins um þennan eina uppgöngustað að ræða, sem er talvert utan alfaraleiðar, við austurjaðar Ódáðahrauns. Hægt er að komast að uppgöngustaðnum gangandi frá Herðubreiðarlindum, norðan fjallsins yfir falleg en seinfarin helluhraun. Oftar verður þó fyrir valinu að aka torfæruslóða frá Herðubreiðartöglum, sunnan við fjallið. Þessi slóði er aðeins fær vel búnum jeppum og tekur klukkutíma að keyra að uppgöngustaðnum þar sem er lítið bílastæði í 500 m hæð.

Herðubreið var fyrst klifin árið 1908 af þýska jarðfræðingnum Hans Reck og Sigurði Sumarliðasyni. Þetta er 5-6 klst ganga sem flest vant göngufólk ætti að ráða við. Gangan upp klettabeltið er þó snúin og ekki fyrir lofthrædda. Því er mikilvægt að einhver staðkunnugur sé með í för. Fyrsta hluti leiðarinnar liggur upp auðgengnar lausar skriður þar til náð er u.þ.b. 1000 metra hæð. Í klettabeltinu eykst brattinn og þarna ættu allir að hafa hjálm á höfði, mannbrodda og ísöxi þar sem efsti hlutinn er yfirleitt genginn á snjó. Einnig er skynsamlegt að vera í göngubelti og hafa með línu. Mesta hættan stafar af grjóthruni. Grjót vill losna efst, sérstaklega á heitum dögum, og hendist þá með ógnarhraða niður brattar brekkurnar. Ef margir eru á ferð er því afar mikilvægt að teygja ekki um of á hópnum, og minnka þannig hættu fyrir neðstu menn af grjótlosi.

Fyrsta hluta leiðarinnar í gegnum klettabelið er auðvelt að finna, enda er þar járnkeðja. Síðan er haldið beint upp en vinstra megin við snjóbrekkuna. Ofar er sveigt til vinstri (norðurs) og þaðan upp á brún fjallsins. Þar er lítil varða, sem reyndar sést illa neðar úr fjallinu, en er ágætis viðmið til að finna leiðina niður. Á brún fjallsins tekur við hart stórgrýti sem er auðvelt er að feta sig eftir en síðan tekur við snjór að toppi fjallsins. Þar sést í stórkostlegan gíg sem síðsumars er skreyttur íshellu sem flýtur á blágrænu leysingavatni. Af toppnum sést í góðu veðri til Snæfells, Kverkfjalla, Holuhrauns, Dyngjufjalla og Vikraborga, Herðubreiðartagla, Trölladyngju, Kollóttadyngju og Bræðrafells, Herðubreiðarfjalla, Hólssands, Upptyppinga og bæði Jökulsá á Fjöllum og Kreppu. Mikilvægt er að ganga niður nákvæmlega sömu leið og farin var upp, enda engar aðrar gönguleiðir í boði. Á Herðubreið er sérlega þokugjarnt og getur verið erfitt að finna niðurleiðina. Því verður að hafa með GPS-staðsetningartæki og ekki leggja á fjallið í tvísýnu veðri.

————

Kennslustund í jarðfræði

Göngu á Herðubreið má líkja við kennslustund í jarðfræði, en á leiðinni sjást helstu skrefin í myndun fjallsins. Herðubreið er eldstöð sem telst til stapa, en þeir verða til við gos undir jökli. Talið er að gosið hafi undir ísaldarjöklinum fyrir um 10-11 milljónum ára og fjallið hafi orðið til í einu gosi. Fyrst myndast fjall undir ísbreiðunni sem myndar sökkull stapans. Þegar kvikan nær undir yfirborð jökulsins kemst hún í snertingu við kalt bræðsluvatn. Þá getur myndast svokallað bólstraberg í vatninu eða kvikan tæst í gjóskusprengingum og orðið að gosösku sem síðan harðnar og breytist í móberg. Þessi jarðlög eru einkennandi fyrir klettabelti fjallsins sem sjást fyrst í u.þ.b. 1000 metra hæð. Þegar gosið nær í gegnum jökulinn renna hraun úr gosopinu og mynda hörðu jarðlögin efst. Það var íslenskur jarðfræðingur, Guðmundur Kjartansson, sem fyrstur lýsti tilurð stapa árið 1943, sem kölluð hefur verið stapakenningin.